Op 30 september 1399 davert Engeland, en bij uitbreiding heel West-Europa, op zijn grondvesten. De goddelijk gezalfde en rechtmatige koning Richard II wordt van de Engelse troon gestoten en opgesloten in de Tower of London. Door zijn eigen neef bovendien, die als Hendrik IV de macht naar zich toetrekt, maar zijn hele regeerperiode zal worstelen met het stigma van usurpator.

Richard II was een tragische vorst. Op tienjarige leeftijd moest hij de kroon van zijn overleden vader overnemen. Doordat er geen consensus was over een regent die de troon van kleine Richard warm kon houden, werd de kindkoning met behulp van een juridische spitsvondigheid niet als minderjarige beschouwd. Het jongetje kreeg voortdurend te horen dat hij uitverkoren was, maar de macht was in handen van zijn adellijke ooms. Doordat Richard formeel niet minderjarig was, kon hij niet aftellen naar een verjaardag waarop de machtsgreep van zijn ooms zou ophouden. Ondertussen werd zijn koningschap geteisterd door een boerenopstand en een nakende invasie van het Franse leger.

Ondanks al die dreigingen waande Richard zich een mystieke, rituele vorst verheven boven zijn onderdanen. Hij was maar wat graag het middelpunt van praalzuchtige ceremonies. Omdat hij elke tegenspraak als een aantasting van zijn majesteitelijke status beschouwde, creëerde hij een nieuwe kliek edelen die hun positie louter aan hem te danken hadden, en verzamelde hij een heuse privémilitie. Zo slaagde hij erin om steeds meer macht te veroveren en gezag op te bouwen. Maar het maakte Richard ook paranoïde. Door de angst zijn macht opnieuw te verliezen, evolueerde de gezalfde koning steeds meer tot een wispelturige en onberekenbare tiran die de wet bewust naast zich neerlegde.

Shakespeareaans

Met ongezien machtsvertoon voerde hij een politieke zuivering door aan zijn hof. De vele arrestaties, verbanningen en executies dreven de angstige edelen net in elkaars armen en het besef groeide dat het ondenkbare overmijdelijk werd: Richard II moest worden afgezet. Bij gebrek aan erfgenaam kwam neef Hendrik in het vizier als opvolger. Pas toen Richards ondergang finaal was ingezet, besefte hij hoe politiek geïsoleerd hij stond door zijn despotische gedrag. Korte tijd na zijn arrestatie stierf hij in onduidelijke omstandigheden.

Richard had een specifieke visie op het koningschap, waarbij hij zichzelf boven de wereld plaatste. Daardoor veroorzaakte hij een constitutionele crisis die hem niet alleen de kroon kostte, maar het koningschap als institutie onder druk zette.

Ook Hendrik IV kende de nodige tragiek. Velen bleven namelijk twijfelen over de rechtmatigheid van zijn heerschappij. De vele opstanden tegen zijn gezag en financiële problemen putten de koning uit. Zijn gezondheid ging zienderogen achteruit en algauw ontspon zich een nieuwe machtsstrijd, deze keer tussen hem en zijn zoon.

Castor bouwde deze dubbelbiografie op als een shakespeareaanse tragedie in vier bedrijven - oorlog, vrede, wraak en genade - met Richard en Hendrik als antagonisten. Die tragedie gaat crescendo naar het onvermijdelijke noodlot: de staatsgreep waarbij Richard II door zijn eigen neef van de troon wordt gestoten. Castor legt de spanningen bloot tussen macht en legitimiteit. De middeleeuwse monarchie was niet zomaar een erfelijke instelling, maar een toneel waarop politieke macht voortdurend moest worden bevestigd en verdedigd. Toch is Koningsdrama meer dan een relaas over oorlog en intriges. Het is een diepmenselijke tragedie over angst en ambitie, loyaliteit en legitimiteit.

Hoewel Castor nergens letterlijk naar het heden verwijst, is het niet moeilijk om zelf die link te leggen. Hoelang kan een maatschappij toekijken terwijl machthebbers gevestigde instellingen ontwrichten, persoonlijke loyaliteit boven de wet stellen en geen enkel middel schuwen om hun macht te vergroten? Deze karakterstudie rond een koninklijke opvolgingskwestie biedt een diep inzicht in middeleeuws Engeland, maar is tegelijk verrassend tijdloos.

HELEN CASTORKoningsdrama. De tragische geschiedenis van Richard II en Hendrik IVVertaald door Roelof Posthuma. Omniboek, 624 blz, € 34,99 (e-boek € 16,99) Oorspr. titel: 'The eagle and the hart'

Een vaardige dubbelbiografie over twee Engelse koningen in de 14e eeuw. Helen Castor onderzoekt de dynamiek van macht en mannelijkheid in een tijd van crisis in Engeland. Het boek richt zich op de levens van Richard van Bordeaux (Richard II, 1367-1400) en zijn neef Hendrik Bolingbroke (Hendrik IV, 1367-1413). De neven groeiden samen op maar hun persoonlijkheden waren tegengesteld. Richard geloofde sterk in zijn door God gegeven majesteit en ontwikkelde zich tot een tiran, tot Hendrik hem op 32-jarige leeftijd van de troon afzette en zichzelf tot koning van Engeland uitriep. Deze dubbelbiografie laat zien wat er gebeurt wanneer een heerser zijn macht boven de belangen van zijn volk stelt en hoe Engeland desondanks stand kon houden. Scherpzinnig en op heldere toon geschreven. Met zwart-witillustraties en -kaarten. Voor lezers met verregaande interesse in het onderwerp. Helen Castor (Cambridge, 1968) is een historicus, televisiepresentator en auteur. Ze schreef een aantal boeken over de middeleeuwen en Tudorperiode in het Engels.